Το ιουλιάτικο μεσημέρι που επισκεφτήκαμε το κτήμα και τα μποστάνια του Νίκου Τσομπάνογλου στα περίπου 500 μέτρα υψόμετρο στις πλαγιές του Πατέρα, ήταν μουντό και συννεφιασμένο, με βαριά καλοκαιρινή κουφόβραση. Την προηγούμενη ημέρα είχε πέσει καταρρακτώδης βροχή και ο Νίκος ήταν ανήσυχος ότι με την απότομη ζέστη τα ντοματάκια του θα έβραζαν και θα έσκαζαν, ακατάλληλα για πώληση ως επιτραπέζια, παρά μόνο για σάλτσα. Εγώ πάλι, φοβήθηκα ότι δεν θα έβλεπα από κοντά τα περίφημα τσαμπιά της ντομάτας Vesuviano Rosso γνωστής και ως La Bombeta («η βομβίτσα»), μια ποικιλία-κειμήλιο από την Νάπολη -η κόκκινη Βεζουβιάνα. Ευτυχώς οι περισσότερες σώθηκαν μολονότι είχε προηγηθεί η καταστροφή της πρώτης σοδειάς στις αρχές του καλοκαιριού, εξαιτίας του πρώιμου, παρατεταμένου καύσωνα και της ανομβρίας. Και, επίσης ευτυχώς, ο Νίκος μού έδειξε πολλές ακόμη ποικιλίες από ντομάτες και ντοματίνια και αυτό ήταν μια καλή ευκαιρία να μιλήσουμε για την καταγωγή τους και, κυρίως, για τον τρόπο που τις καλλιεργεί.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ντοματολόγιο: Τι ντομάτες βρίσκουμε στην Ελλάδα;
Τι είναι οι ντομάτες ανοιχτής επικονίασης;
|
|
|
Στην αυλή του σπιτιού του στη θέση Ζάχουλη έξω από τα Μέγαρα, ο Νίκος έχει στρώσει ένα χοντρό καναβάτσο πάνω στο τραπέζι και έχει απλώσει δείγματα από τις 9 ποικιλίες ντομάτας του. Ντοματούλες και ντοματίνια μικρού μεγέθους, διαφόρων σχημάτων, χρωμάτων και γευστικού χαρακτήρα. Άλλες έχουν έντονη την αψάδα και είναι ευχάριστα ξινούτσικες. Άλλες είναι γλυκές χωρίς αψάδα, άλλες τα συνδυάζουν και τα δύο σε διαφορετικές αναλογίες. Χυμώδεις και τραγανές όλες τους, σκάνε στο στόμα εκρηκτικά σαν ρώγες σταφυλιού, η γεύση τους μεταλλάσσεται σε κάθε δευτερόλεπτο που τις μασάς και αποκαλύπτει πολλά επίπεδα νοστιμιάς. Παρά τους άφθονους χυμούς τους είναι σφιχτόσαρκες, με υψηλά επίπεδα σακχάρων και τα αρώματά τους αλλάζουν ανάλογα με το χρόνο ωρίμασης και συγκομιδής. Άλλες είναι κίτρινες, άλλες πρασινοκόκκινες, άλλες κατακόκκινες, κάποιες ολοστρόγγυλες, κάποιες άλλες μακρουλές σαν βελανίδια, άλλες με πυκνά λεπτά μάγουλα. Μια από αυτές έχει στην άκρη της μια μικρή, τέλεια μυτούλα σαν ανάποδη σταγόνα. Όλες φυσικές, ανομοιόμορφες, η καθεμιά με την περσόνα της.
Οι περισσότερες είναι σκληρόφλουδες, αλλά με το φλούδι αυτό τραγανό και σφιχτό, ζουμερό και τελικά νόστιμο -δεν είναι ένα φλούδι ενοχλητικό, έχει δική του γεύση που συμπληρώνει αυτήν της σάρκας. Πλήρως ξερικές (εκτός αν βρέξει), στο τέλος της ωρίμασης κάποιες έχουν ελαφρά ζαρωμένη φλούδα καθώς γίνονται «λιαστές» πάνω στο φυτό. Το μάζεμά τους γίνεται με δυο-τρία χέρια, μόνο χειρωνακτικά από τον ίδιο τον Νίκο, ενώ χειρωνακτικά γίνεται και ολόκληρη η πορεία της καλλιεργητικής φροντίδας τους. «Είναι όλες ποικιλίες heirloom, δηλαδή κειμήλια, ανήκουν στην κατηγορία σταφυλοντομάτας (grape tomatoes), που οργανώνονται πάνω στο φυτό σε τσαμπιά και είναι ανοιχτής επικονίασης», εξηγεί ο Νίκος καθώς αρχίζει να κόβει δείγματα καρπών από κάθε φυτό. «Είναι οι πρώτες ντομάτες που έφτασαν στην Ευρώπη από τη Νότιο Αμερική», συμπληρώνει.
Οι ντομάτες ανοιχτής επικονίασης είναι καρποί από φυτά που επικονιάστηκαν με έντομα, με τον άνεμο ή με πουλιά -τους πιο συνηθισμένους φυσικούς επικονιαστές, που μεταφέρουν απεριόριστα τη γύρη. Αυτή η ελεύθερη κυκλοφορία της γύρης μεταξύ διαφορετικών φυτών τα κάνει κάποιες φορές να εμφανίζουν γενετικές μικροδιαφορές το ένα από το άλλο, ακόμη κι αν ανήκουν στην ίδια ποικιλία και μάλιστα σε σύντομο διάστημα, ακόμη και από χρόνο σε χρόνο. Έτσι η γκάμα καρπών διευρύνεται ολοένα, αποκτά φυσικές αντοχές απέναντι σε πλήθος κινδύνων, είναι προσαρμοστικές και ιδιαιτέρως ανθεκτικές σε συνθήκες στρες όπως ξηρασία, ασθένειες και χαμηλές θερμοκρασίες. «Οι ποικιλίες, σε αντίθεση με τα υβρίδια, είναι αποτέλεσμα φυσικής επιλογής, που σημαίνει ότι δίνουν πάντα απογόνους, διασταυρώνονται, υβριδίζονται και μεταλλάσσονται αυτόματα, μπλέκονται μεταξύ τους φυσικά, και αυτό θα συνεχίζεται διαρκώς», εξηγεί ο Νίκος. Οι ποικιλίες που καλλιεργεί αποτελούνται συνολικά από περίπου 450 φυτά, είναι πολύ ανθεκτικές χάρη στη σκληρή φλούδα τους και εμφανίζουν διατηρησιμότητα στο χρόνο ωρίμασης. «Διατηρούνται σε τελάρα ή σε τσαμπιά, σε θερμοκρασίες από 10-15°C, από ένα μήνα έως και έναν ολόκληρο χρόνο», εξηγεί και συμπληρώνει πως «η γεύση τους αλλάζει στη διάρκεια του χρόνου ωρίμασης κι αυτό από μόνο του έχει μεγάλο ενδιαφέρον».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Γιάννη Μέλλο, πώς επηρεάζει η κλιματική κρίση τα φρούτα και τα λαχανικά που αγοράζουμε;
Υπαρξιακές ανησυχίες και η απόφαση για φυσική καλλιέργεια
Περπατάμε στον 7 στρεμμάτων ελαιώνα του κτήματος με τα σκυλιά του να μας συνοδεύουν με ξέφρενες τρεχάλες και μια ξανθή γάτα, τη Μαρμελάδα, να ξαπλώνει ράθυμα στο ξερόχορτα. Ο αέρας μυρίζει φρύγανα, νωπό χώμα και κοτσάνι ντομάτας. Ακριβώς απέναντί μας η κορυφή Κορώνα πάνω από τα Βίλια σηματοδοτεί το όριο Αττικής και Βοιωτίας. Σε ένα από τα λιόκλαρα ο Νίκος έχει κρεμάσει μια «κούνια» από σπάγκο. Κάθεται σε μια παλιά καρέκλα με την κούνια μπροστά του κι ένα σίγλο στα πόδια του γεμάτο ντομάτες Βεζουβιάνες και με ένα ψαλιδάκι χωρίζει τα τσαμπιά τους σε μικρότερα, με 2-3 ντομάτες το καθένα. Τα στερεώνει στους σπάγκους της κούνιας με τη διχάλα των κοτσανιών τους και, λίγο-λίγο, χτίζει ένα τσαμπί, με τους καρπούς να καλύπτουν σφιχτά τα κενά -ένα είδος jenga με στρογγυλά τουβλάκια.
Είδε να φτιάχνουν αυτά τα τσαμπιά στη Νάπολη από όπου προέρχεται η ποικιλία, στους πρόποδες του ηφαιστείου. Ποικιλία άνω των 200 ετών που τη συντηρούν παραδοσιακά, σε τσαμπιά τεράστια, ακόμη και με 100 κιλά βάρος, κρεμασμένα από τις οροφές των σπιτιών, σε χωριά με υψόμετρο σχεδόν 1400 μέτρα. Εκεί συντηρούνται πάνω από χρόνο. «Εδώ κράτησαν για σχεδόν ένα χρόνο τα δικά μου τσαμπιά, σε θερμοκρασία 30°C!», λέει ενθουσιασμένος. Κάποιες φορές, στερεώνει τα τσαμπιά που φτιάχνει σε ξύλινα τελάρα. Έτσι τα παρουσιάζει και τα διαθέτει κάθε Τετάρτη στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης, μαζί με όλες τις άλλες ποικιλίες του και τα εποχικά του μποστανικά. «Στα τέλη Αυγούστου θα φυτέψω κι άλλες ντοματιές γιατί πιστεύω ότι φέτος ο Οκτώβριος και ο Νοέμβριος θα είναι ζεστοί μήνες και θα συνεχίσω να συγκομίζω. Παλιότερα βέβαια δεν ήταν έτσι τα πράγματα εδώ. Έπιαναν γρήγορα τα κρύα και η ντομάτα “έκοβε” αμέσως. Αλλά τα πράγματα με το κλίμα έχουν αλλάξει», παρατηρεί.
|
|
|
Σε άλλα 5 γειτονικά στρέμματα καλλιεργεί μποστανικά της εποχής, μερικώς υδρευόμενα το καλοκαίρι, από στέρνα που συγκεντρώνει βρόχινο νερό. Έτσι ποτίζει αυτή την εποχή τα πεπόνια του. «Έχω κόψει ήδη καμιά σαρανταριά κιλά πεπόνια που καλλιεργήθηκαν χωρίς έξοδα για φάρμακα ή λίπασμα. Ο,τι βλέπεις εδώ είναι μεγαλωμένο μόνο του, εντελώς ελεύθερα», λέει καθώς περνάμε ανάμεσα στις σειρές των λιόδεντρων όπου απλώνονται επίσης σε παράλληλες σειρές οι ντοματιές. «Επειδή ο ελαιώνας ως ξερικός που είναι, δεν μπορούσε πια να παράξει, εδώ και 3-4 χρόνια βάζω ανάμεσα στα δέντρα άλλες καλλιέργειες με μποστανικά που παίρνουν νερό από το βρόχινο της στέρνας, ώστε να συγκαλλιεργούνται με τις ελιές και να τις ποτίζουν κι αυτές. Όλα αυτά το καλοκαίρι. Το χειμώνα όλη η έκταση είναι καταπράσινη, δεν έχει ανάγκη από ποτίσματα». Είναι η εποχή που καλλιεργεί σπανάκια, μαρούλια, μαϊντανό, άνηθο, σέλινο, σέσκουλα, παντζάρια, μπρόκολα, κουνουπίδια, πολύ ζωχό και ημιάγρια χόρτα, άφθονη ρόκα, όλα σπαρμένα άπαξ και μεγαλωμένα ξανά και ξανά μόνα τους, με τις βροχές. «Αν δω ότι μια χρονιά λείπει κάποιο χορταρικό, το ξανασπέρνω και αυτό συνεχίζει τα επόμενα χρόνια μόνο του», εξηγεί.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
17 νόστιμες περιπέτειες στα πέριξ της Αθήνας: από ξυλόφουρνοι μέχρι μυστικές καντίνες
Ο Νίκος, κατάγεται από αγροτική οικογένεια και κληρονόμησε αυτά τα χωράφια από τον Μυτιληνιό πατέρα του. Στα κτήματα τούτα πέρασε τα παιδικά του καλοκαίρια, ωστόσο δεν ήταν ανέκαθεν αγρότης. «Στη ζωή μου έκανα πολλές και διάφορες δουλειές, από σερβιτόρος, χορευτής σε μπαρ, υπάλληλος κτηματολογικού γραφείου, μέχρι εργάτης στη ναυπηγοεπισκευαστική και ελαιοχρωματιστής. Τελευταία μου δουλειά πριν καταπιαστώ με τη γη, ήταν δικαστικός επιμελητής. Δούλεψα επίσης πολύ σαν εργάτης γης παντού, έχω μαζέψει ό,τι φρούτο και λαχανικό βγάζει η Ελλάδα και είδα καλλιέργειες σε τελείως διαφορετικές μεταξύ τους συνθήκες, από τις πιο ξερικές μέχρι αυτές σε περιοχές με πολλά νερά και δροσιές». Έχει ζήσει συνολικά 6 χρόνια ολομόναχος σε μια καλύβα πάνω σε βουνό και τρεφόταν αποκλειστικά με ό,τι έβρισκε. Ένας γνήσιος τροφοσυλλέκτης δηλαδή. «Διαπίστωσα ότι με ελάχιστο χρόνο είναι πολύ εύκολο να βρεις την τροφή σου. Θεωρώ ότι ήμουν απόλυτα ευτυχισμένος, απόλυτα ελεύθερος και ανεξάρτητος και διαβάζοντας πώς ζούσαν οι πρώτες ανθρώπινες κοινότητες, εντελώς πρωτόγονα, διαπίστωσα ότι κάτι τέτοιο γίνεται, λόγω ανάγκης έχει ξαναγίνει και απλά για διάφορους λόγους το ξεπεράσαμε. Τίποτα δεν μας λέει όμως ότι δεν μπορεί ή δεν θα χρειαστεί να γίνει ξανά».
Μετά από πειραματισμούς, δυσκολίες, αποτυχίες αλλά και διαφωτιστικές εμπειρίες ζωής, πήρε, όπως λέει, τα μαθήματά του. Το 2010 ξεκινά να ασχολείται ερασιτεχνικά με τη γη σαν καλλιεργητής, λίγα χρόνια αργότερα ασχολείται επαγγελματικά με σκοπό να γίνει αυτάρκης και έτσι το 2018 που ανέλαβε πια τα οικογενειακά κτήματα εδώ, είχε αρκετή εμπειρία. «Μελέτησα το τι φτάνει στο τραπέζι μας, πόσο επιβαρυμένο είναι με φάρμακα αλλά και σε κόστος, πόση εκμετάλλευση δέχτηκαν οι εργάτες γης που το καλλιέργησαν, πόσο έχουν κατασπαταληθεί φυσικοί πόροι και έχει επιβαρυνθεί το περιβάλλον και τελικά αυτό το προϊόν μπορεί να καταλήξει ως ζωοτροφή ή σε κάποια χωματερή γιατί απλά δεν θα πιάσει την αναμενόμενη τιμή στην αγορά. Από εδώ ξεκινά μια μεγάλη κουβέντα, λόγου χάρη για τα εστιατόρια, ιδιαίτερα τα ακριβά, που λένε πως κάνουν εποχιακή κουζίνα. Κάνουν όντως; Σερβίρονται ακριβά πιάτα γιατί είναι όντως ποιοτικά; Ποια είναι τα στάνταρντ;», αναρωτιέται καθώς περιγράφει τα κίνητρα που τον οδήγησαν στο (μεγάλο) ρίσκο της φυσικής καλλιέργειας, από τις διδαχές του Ιάπωνα καλλιεργητή και φιλόσοφου Masanobu Fukuoka, του ανθρώπου που πρώτος συνέλαβε την ιδέα αυτής της πρακτικής, μέσω της παρατήρησης των φυσικών διεργασιών. «Η απόφαση να καλλιεργήσω φυσικές ποικιλίες ήρθε όταν σκέφτηκα ότι δεν θέλω να γίνω άλλος ένας αγρότης, αλλά ένας άλλος αγρότης. Μου ήρθε τόσο ξαφνικά που σκέφτηκα: αυτό είναι! Είχα αποφασίσει εξαρχής να κάνω μικρές και ασυνήθιστες παραγωγές για να ανακαλύψω αν θα πετύχουν ή όχι και είχα περιέργεια να δω τις γεύσεις τους. Ξέφυγα από το συνηθισμένο, κι έτσι δεν είναι τίποτα βαρετό, κάθε φορά ανακαλύπτω κάτι καινούριο».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ποιοι μαγειρεύουν άγρια χόρτα πια;
Κι ύστερα ήρθαν τα ντοματάκια
Η συζήτηση με τον Νίκο Τσομπάνογλου γίνεται ολοένα πιο ενδιαφέρουσα και όταν ανυπόμονα τον ρωτάω πώς γνώρισε τα ντοματάκια-κειμήλια μου περιγράφει την συμπτωματική συνάντηση μέσω διαδικτύου με ένα ζευγάρι Σκανδιναβών γεωπόνων, που του άνοιξε τα μάτια -και νέους ορίζοντες- όταν μαθαίνει από αυτούς ότι οι ποικιλίες-κειμήλια ντομάτας σε όλο τον κόσμο είναι περίπου 1700! «Όλη η παραγωγή που βρίσκεις στη λαϊκή, ακόμη και βιολογικής ντομάτας, είναι υβρίδια που μετριούνται στα δάχτυλα, κι εκεί έξω υπάρχουν χίλιες εφτακόσιες πανάρχαιες ποικιλίες, κάποιες μάλιστα προσαρμοσμένες στην Ελλάδα!». Έψαξε, ρώτησε, δοκίμασε γεύσεις, μπερδεύτηκε, ξεμπλέχτηκε, στο τέλος κατέληξε να πειραματίζεται με τις ποικιλίες που επέλεξε. Και τα πάει καλά.
Κόβει μια ντοματούλα της ποικιλίας Costoluto Fiorentina, με πολλά λεπτά μάγουλα, που μοιάζει πολύ με το ντοματάκι Σαντορίνης -ίσως να είναι η ίδια ποικιλία μάλιστα, όπως λέει, αλλά στη Σαντορίνη προσαρμόστηκε στις τοπικές συνθήκες και πήρε άλλο όνομα και χαρακτήρα. Η φλούδα της ντοματούλας που έκοψε εμφανίζει ένα λεπτό δισκάκι διαφορετικού χρώματος και ο Νίκος εξηγεί: «Αυτή η ποικιλία έχει σχεδόν χαθεί γιατί εμφανίζει κάποιες φορές αυτή την “τάπα”, που μπορεί να οφείλεται σε κακό πότισμα ή σε έλλειψη ασβεστίου στο έδαφος. Εγώ την καλλιέργησα χωρίς ασβέστιο, δίχως το παραμικρό σκεύασμα, και την αφήνω όπως είναι, δεν έχω πρόβλημα. Ένας μεγαλοπαραγωγός όμως δεν θα επιλέξει αυτή την ποικιλία γιατί δεν θα πωληθεί. Κανείς δεν τον έχει ενημερώσει ότι μπορεί η ντομάτα του να εμφανίσει αυτή την τάπα υπό συνθήκες. Για τα υβρίδια στην Ελλάδα γνωρίζουμε τα πάντα, για τις παλιές, αυθεντικές ποικιλίες, δεν υπάρχει ενημέρωση», λέει σχεδόν αγανακτισμένος.
Τα γεμιστά του καύσωνα: Οι 15 καλύτερες συνταγές μας
Στο έδαφος ανάμεσα στις ντοματιές έχουν πέσει αρκετά ντοματάκια. «Αφήνω τα πουλιά, ιδιαίτερα τις καρακάξες, να τα κουβαλάνε όπου θέλουν, και οι σπόροι φυτρώνουν όπου να ‘ναι. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολύ συχνά βγαίνει τελικά ένα άλλο φυτό. Πολλές φορές δεν ξέρω τι καρπό θα δώσει και συχνά εκπλήσσομαι με αυτό που προκύπτει. Άλλες φορές είναι κακός, άλλες μέτριος. Όταν είναι όμως καλός αυτός που θα βγει, θα μαζέψω το σπόρο και θα συνεχίσω την ποικιλία, φυσικώς βελτιωμένη. Αυτό ακριβώς είναι η φυσική καλλιέργεια, ενώ η καλλιέργεια μίας μόνο ποικιλίας ή ενός υβριδίου είναι καταδικασμένη από τη φύση», λέει καθώς προχωράμε ανάμεσα στις αράδες των φυτών. Ετσι γεννήθηκαν τα πολύ πετυχημένα του ντοματάκια Nelly’s που τα ονόμασε προς τιμή της συζύγου του Νέλης. Προήλθαν από την ποικιλία Principe Borghese, επικονιασμένα (με φυσικό τρόπο και με τα χέρια του), με την Vesuviana και με το στρογγυλό τοματάκι Μήλου. «Είναι ένα ντοματάκι που αντέχει κομμένο σε τσαμπί, σε ιδανικές συνθήκες για ενάμιση χρόνο. Όταν ο δοκίμασα πρώτη φορά ήταν ολόφρεσκο σαν να κόπηκε εκείνη την ώρα!». Τα λατρεύει τα ντοματάκια του ο Νίκος. Όταν βγήκαν τα πρώτα του, έβαλε το βράδυ ένα στρώμα κάτω από τα φορτωμένα φυτά, ξάπλωσε και σκεφτόταν: «Μάγκα μου, ποιος άλλος αυτή τη στιγμή, ακόμη κι ο πιο πλούσιος, κοιμάται κάτω από οχτακόσια κιλά ντοματάκια;».
Μ’ αυτά και μ’ αυτά κοντεύουμε να ξεχάσουμε πώς είναι η φυσική καλλιέργεια και όταν τη συναντάμε ενθουσιαζόμαστε με το αυτονόητο. Είναι τόσο εύκολο λοιπόν να καλλιεργεί κάποιος με φυσικό τρόπο ένα προϊόν τόσο δύστροπο και ευαίσθητο όπως η ντομάτα; Η απάντηση είναι ναι και όχι μαζί. «Αυτό που χρειάζεται είναι να αναζητήσουμε ποικιλίες, μέσα από το μεγάλο πλήθος, που να είναι κατάλληλες για κάθε περιοχή και έτσι να μην χρειάζονται φάρμακα και πολλές φροντίδες. Να δίνουν μια παραγωγή, μικρή μεν, αλλά καλή, με ωραία γεύση. Δεν πίστευα ποτέ ότι θα μπορούσα να έχω παραγωγή εφαρμόζοντας μόνο φυσική καλλιέργεια και χλωρή λίπανση, δηλαδή καλλιέργεια φυτών σε μεγάλη ποικιλία σε ένα σημείο, λιπαίνοντας το, έδαφος και εμπλουτίζοντάς το με πλήθος θρεπτικά συστατικά. Είναι μια ανταλλαγή θρεπτικών ουσιών μεταξύ των φυτών. Όσο μεγαλύτερη η ποικιλία, τόσο το καλύτερο. Παρόμοια περίπτωση με το άζωτο που δίνουν στο έδαφος τα ψυχανθή ή τον σίδηρο που δίνουν τα σπανακοειδή ή τον φώσφορο που δίνει το φαγόπυρο». «Καλλιεργείς και φαγόπυρο;», ρωτάω. «Εννοείται», απαντά αμέσως. «Από κάποια φυτά βγάζω χρήματα, από κάποια άλλα παίρνω θρεπτικές ουσίες για τα υπόλοιπα ή απλά τα καταναλώνω με την οικογένειά μου. Εδώ καλλιεργώ λίγα στάρια και κριθάρια, φτιάχνω παξιμάδια, καλλιεργώ σύκα. Αλλά δεν τα πουλάω, τα ανταλλάσσω. Δίνω ελαιόλαδο, μου δίνουν πετιμέζι. Αυτό είναι αυτάρκεια για μια οικογένεια, αρκεί να εργάζονται στη γη όλοι».
Τα αποξηραμένα βιολογικά δαμάσκηνα του Θανάση Γρυπιώτη από τη Σκόπελο ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο
«Δεν ήθελα να γίνω άλλος ένας αγρότης, αλλά ένας άλλος αγρότης»
Στο άμεσο μέλλον και για να μπορεί να βιοπορίζεται ανετότερα από τις καλλιέργειές του, ο Νίκος Τσομπάνογλου σκέφτεται να μετατρέψει το κτήμα σε αγροτουριστικό, μέσω προγράμματος Erasmus, «αλλά να γίνεται σωστά και τίμια, όχι εικονικά, όπως συμβαίνει συχνά. Να έρχεται εδώ κόσμος, οικογένειες με παιδιά, ακόμη και επαγγελματίες μάγειρες και να μαθαίνουν κάτι αληθινό, να το μαθαίνουν σωστά, ώστε φεύγοντας από εδώ να ξέρουν ότι θα μπορούν να φτιάξουν ένα μικρό χωράφι αν έχουν το χώρο, να μάθουν τις προϋποθέσεις και να γίνουν απολύτως αυτάρκεις».
Κατάφερε λοιπόν τελικά να γίνει «ένας άλλος αγρότης»; Ο ίδιος γελάει και απαντά: «Οικονομικά, όχι ακόμα. Τα πάω καλά, αλλά δεν κερδίζω όσα θα άξιζε ένα φυσικό προϊόν. Όλοι οι αγρότες έτσι κι αλλιώς, φεσωμένοι είναι. Αν όμως πάω με το ρεύμα θα γίνω κι εγώ “άλλος ένα αγρότης”. Και δεν θέλω. Αισθάνομαι Δον Κιχώτης, αλλά τουλάχιστον το εκτιμούν έστω λίγοι άνθρωποι. Στα χωράφια μου δεν μπαίνει τρακτέρ ή φορτηγό, δεν πατάει βάρος στο χώμα και μένει πάντα αφράτο σαν να είναι φρεζαρισμένο -κι ας μην έχει φρεζαριστεί ή σκαφτεί ποτέ, ακόμη και για τη φύτευση. Θέλω να αφήσω κάτι στα παιδιά μου που να μπορούν να το συνεχίσουν, όχι “καμένη γη”. Περπατάω συχνά στο αφράτο χώμα ξυπόλυτος, σαν τους Ιάπωνες στις ρυζοκαλλιέργειες. Η φυσική καλλιέργεια είναι πάνω από όλα παρατήρηση του φυσικού κόσμου. Αν δεν μπορείς να παρατηρείς και να ζεις αυτόν τον κόσμο δεν έχει νόημα».
