Είναι ποτέ δυνατόν να υποστηρίζει κάποιος ότι η σημερινή εποχή είναι η καλύτερη, τουλάχιστον στον τομέα της γεωργίας; Και όμως, μάλλον ζούμε τα καλύτερά μας χρόνια.
Ζούμε σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία μπορούμε να αντλήσουμε εμπειρία από το παρελθόν, μπορούμε να πάρουμε από τη σοφία, τις συνήθειες των προγόνων μας και να τις ερμηνεύσουμε με τις γνώσεις και τις πληροφορίες που έχουμε σήμερα στα χέρια μας. Αυτή τη στιγμή, με το πάτημα ενός κουμπιού έχουμε μελέτες, εικόνες, συμπεράσματα για το τι συμβαίνει όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά και στην άλλη άκρη της Γης. Τα παλαιότερα χρόνια, οι πληροφορίες, οι εμπειρίες περιορίζονταν σε μια μικρή ακτίνα γύρω από τις καλλιέργειες του κάθε αγρότη. Προσπαθούσε ο καθένας μόνος του, χωρίς τεχνική βοήθεια, να κάνει ό,τι μπορούσε καλύτερο. Θυμάμαι για παράδειγμα τον παππού μου, ο οποίος ήρθε πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία και ήταν ένας πολύ καλός καλλιεργητής κηπευτικών.
Ο παππούς ο Θάνος λοιπόν, όπως και οι περισσότεροι αγρότες της τότε εποχής, προσπαθούσε να επιβιώσει και να βιοποριστεί με όσα μέσα διέθετε. Είχε αναπτύξει μια σειρά από καλλιεργητικές τεχνικές, εμπειρικές οι περισσότερες, οι οποίες εμπεριείχαν τη σοφία της παλαιάς αγροτικής οικονομίας.
Πάντα όταν φύτευε μελιτζάνες, συνήθιζε να φυτεύει και έναν βασιλικό στην αρχή και στο τέλος της κάθε αράδας. Το αιθέριο έλαιο που βγάζει ο βασιλικός με τη χαρακτηριστική μυρωδιά του είναι απωθητικό για όλα τα έντομα, άρα έμμεσα προστατεύει τα καλλιεργούμενα φυτά. Αντί λοιπόν να ψεκάζουμε με εντομοκτόνα, μπορούμε θαυμάσια να απωθήσουμε τα έντομα με μια σειρά από βασιλικούς γύρω από το μποστάνι.
Επίσης, όταν ο παππούς φύτευε φασόλια και έπιαναν μελτέμια, ήταν βέβαιος ότι λίγο μετά θα καταστρεφόταν η φυτεία. Έλεγαν τότε οι παλαιοί ότι εμφανίστηκε «γυαλάκι». Τι ήταν αυτό; Το αποτέλεσμα της επίθεσης του τετράνυχου. Είναι ένα άκαρι το οποίο τρέφεται από τους χυμούς των φυτών και αναπτύσσεται πάρα πολύ σε ξηροθερμικές συνθήκες. Το μελτέμι είναι ξηρός και θερμός άνεμος που ξηραίνει την ατμόσφαιρα, οπότε ήταν θέμα χρόνου να πολλαπλασιαστεί και να καταστρέψει τη φυτεία. Τι έχουμε μάθει από τότε μέχρι τώρα; Ότι μελετώντας προσεκτικά τη βιολογία αυτού του εχθρού, μπορούμε να τον φρενάρουμε αλλάζοντας απλώς τις συνθήκες που τον ευνοούν. Ο τετράνυχος θέλει ξηρές και θερμές συνθήκες ταυτόχρονα. Μια και είναι πολύ δύσκολο και κοστοβόρο να αλλάξουμε το «θερμές», μπορούμε να αλλάξουμε το ξηρές, απλώς ποτίζοντας τα φυτά μας από τα φύλλα τους. Έτσι δεν υπάρχει κατάλληλο περιβάλλον ανάπτυξης, ο πληθυσμός διατηρείται σε χαμηλό επίπεδο και με πολύ ήπιες παρεμβάσεις μπορούμε να επιφέρουμε ισορροπία.
Ο παππούς είχε εφεύρει έναν τρόπο για να καταπολεμήσει ίσως το πιο δύσκολο ζιζάνιο, την κύπερη. Είναι ένα αγριόχορτο που κάνει αποικίες από κρεμμυδάκια, τα οποία καταστρέφουν όλα τα ανταγωνιστικά τους φυτά. Όπου αναπτυχθεί αυτό το αγριόχορτο είναι δύσκολο να το εξολοθρεύσουμε ακόμα και με χημικά μέσα. Τι έκανε λοιπόν πριν από 60-70 χρόνια; Εξέτρεφε πολλές κότες και κάθε φορά που όργωνε, έβγαζε στην επιφάνεια αυτά τα κρεμμυδάκια. Οι κότες όχι μόνο εξολόθρευαν εντελώς την κύπερη τρώγοντας τα κρεμμυδάκια, αλλά άφηναν και την κοπριά τους στο χώμα, κάνοντάς το πολύ γόνιμο. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν περάσει πολλά χρόνια και έχουν εφευρεθεί πάσης φύσεως και μορφής φυτοφάρμακα. Έχουν εφευρεθεί προφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα, επαφής, διασυστηματικά, εντούτοις αυτή η μέθοδος αποδεικνύεται πιο ήπια και αποτελεσματική. Απαιτείται μόνο επαναλαμβανόμενη κατεργασία εδάφους και χρόνος να δουλέψουν τα πτηνά. Η μόνη βελτίωση που έχω παρατηρήσει ότι μπορεί να γίνει είναι να αντικατασταθούν οι κότες με χήνες, που δεν τις τρώνε οι αλεπούδες.
Ο παππούς επίσης επέλεγε το πιο δυνατό φυτό, δεν έκοβε τους καρπούς του, αλλά τους άφηνε να ωριμάσουν για να κρατήσει σπόρο. Κρατώντας τους δικούς του σπόρους, δεν χρειαζόταν να αγοράζει κάθε χρόνο, όπως κάνουν οι σύγχρονοι καλλιεργητές. Οι συγκεκριμένες ποικιλίες ήταν προσαρμοσμένες στο περιβάλλον και είχαν ελάχιστα προβλήματα προσβολών. Γινόταν, με λίγα λόγια, μια εστιασμένη επιλογή και χρόνο με τον χρόνο τα φυτά του γίνονταν όλο και καλύτερα. Αυτό δυστυχώς το χάσαμε εδώ και αρκετό καιρό με την επέλαση των υβριδίων. Κατάφεραν οι σποροπαραγωγικές εταιρείες να μας πείσουν ότι δεν γίνεται καλλιέργεια βιώσιμη με παραδοσιακές ποικιλίες. Δηλαδή οι αγρότες μπορούσαν πριν από 60-70 χρόνια, αλλά δεν μπορούν τώρα. Λίγο περίεργο δεν είναι;
Με λίγα λόγια, οι πρόγονοί μας αγρότες, παρά τις δυσκολίες της τότε εποχής, είχαν βρει τρόπους και λύσεις έξυπνες, ευέλικτες και αποτελεσματικές. Το μόνο που μπορούμε να τους προσάψουμε είναι ότι δεν ήξεραν για ποιον ακριβώς λόγο έκαναν αυτά που έκαναν, αλλά τα έκαναν εμπειρικά. Εμείς έχουμε την πολυτέλεια να έχουμε την επιστήμη δίπλα μας, με αποτέλεσμα να μπορούμε όχι μόνο να ερμηνεύσουμε με όρους φυσικής, χημείας ή εδαφολογίας όλα αυτά τα οποία οι παλαιότεροι καλλιεργητές έκαναν εμπειρικά, αλλά και να προσαρμοστούμε ανάλογα πετυχαίνοντας μεγάλες παραγωγές με σεβασμό στο περιβάλλον και στη φύση. Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν πιθανότατα θα βελτιωθούν οι ανέσεις της ζωής μας, ενδεχομένως και ο προσδόκιμος βίος, αλλά θα σβήσουν σιγά σιγά εμπειρίες και βιώματα από την αγνότητα της φύσης. Θα σβήσουν μνήμες του παρελθόντος καθώς θα φεύγουν οι άνθρωποι, και θα έχουμε ένα σίγουρα πιο τεχνητό, πιο επιβαρυμένο περιβάλλον. Γι’ αυτό ας απολαύσουμε το σήμερα, γιατί αυτά που ζούμε τώρα είναι τα καλύτερά μας χρόνια.
